«Χρή σιγᾶν ἤ κρείσσονα σιγῆς λέγειν» (Πυθαγόρας)
Το τι ακούνε τα πολύπαθα αφτιά μας και τι βλέπουν τα ταλαίπωρα μάτια μας καθημερινά δεν λέγεται! Από που να αρχίσω και που να «φρενάρω»!!! Αποτυχημένοι πολιτικοί προσπαθούν να δικαιολογήσουν τι άλλο; Τα αδικαιολόγητα! Ξεχασμένοι «καλλιτέχνες» να δείξουν πως είναι ακόμη εδώ! Άνθρωποι της ενημέρωσης, που «χάθηκαν», να μας υπενθυμίζουν ότι ακόμη έχουν κάτι να πουν και πάει λέγοντας…
Και για να μη φανώ ότι τα «βάζω» με τα δημόσια πρόσωπα, έρχομαι σε πιο τετριμμένα προσωπικά και κρίσιμα περιστατικά, για να φανεί ότι οι άνθρωποι δεν έχουμε μάθει να σιωπούμε όταν πρέπει, για να περισώσουμε, τουλάχιστον, την ελάχιστη αξιοπρέπειά μας. Γονείς που κάνουμε τα λάθη μας στην ανατροφή και διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας επιμένουμε στο «παράλογο»∙ δάσκαλοι άλλα λέμε στους μαθητές μας και άλλα κάνουμε οι ίδιοι στην πράξη∙ «υπεύθυνοι» πολίτες, που ξεχάσαμε τι θα πει ευθύνη, προσφεύγουμε με ευκολία στην ίδια επιπόλαιη τακτική: «να επιμένουμε, ενώ θα ’πρεπε να σιωπούμε, αγνοώντας την ευφυή παρατήρηση του σοφού Μπέρναρντ Σο πως «η σιωπή, τουλάχιστον, δεν κάνει ποτέ γκάφες».
Δεν ξέρω πώς βλέπετε εσείς τη στάση μεγάλων πολιτικών ανδρών οι οποίοι ενώ άλλα υποσχέθηκαν, άλλα έκαναν, μετά ισχυρίστηκαν ότι άλλα εννοούσαν και δικαιολογούνται με την άνεση ενός αθώου που έπεσε σε απρόσμενη πλεκτάνη∙ εμένα πολύ με λυπεί, πρώτον γιατί αισθάνομαι πως με κοροϊδεύουν και δεύτερον γιατί σκέφτομαι ότι θα μπορούσα να τους συγχωρέσω μιας και «ουδείς άσφαλτος», όπως ειπώθηκε από λαϊκή αοιδό μας, η οποία χλευάστηκε βέβαια, αλλά εξέφρασε μια πικρή θυμόσοφη αλήθεια ζωής. Έπειτα, δεν ξέρω γιατί θα ήθελα ορισμένα πρόσωπα της τέχνης να φεύγουν «μεγάλα» απ’ τη ζωή και αναλογίζομαι μήπως – αν δεν είναι βέβαια ο βιοπορισμός που τους αναγκάζει να «ξεπέφτουν» - θα έπρεπε να αντισταθούν στο δέλεαρ της δημοσιότητας και να παραμείνουν «ψηλά».
Αυτά και άπειρα άλλα παραδείγματα με κάνουν να σκεφτώ πόσο σημαντικό και συνάμα πολύ σοφό είναι να ξέρουμε να σιωπούμε όταν πρέπει και να διαθέτουμε το χάρισμα να διακρίνουμε την κατάλληλη στιγμή που επιβάλλεται «σιγή ιχθύος». Κρίνοντας διάφορες σκέψεις κατέληξα πότε θα προτιμούσα να μην ακούω λόγια αλλά να εισπράξω αν όχι μετάνοια, τουλάχιστον, το αίσθημα του «δε με παίρνει πια! Ας στρίψω δια της σιωπής». Σας απαριθμώ τις περιπτώσεις με τη μορφή υποθετικών συλλογισμών:
- Όταν ένας πολιτικός αποτύχει στο έργο του και φανεί ανακόλουθος των εξαγγελιών του [πράγμα καθόλου απίθανο, ειδικά σήμερα που η πολιτική διαμορφώνεται ανάμεσα στις συμπληγάδες της παγκοσμιοποίησης] θα προτιμούσα να ακούσω ένα «δυστυχώς αποτύχαμε», κατά το «δυστυχώς επτωχεύσαμε» αντί της ιταμής προσπάθειας να ωραιοποιηθεί η αποτυχία ή να επιρριφθούν αλλού οι ευθύνες και όχι στη δική του ανεπάρκεια ή αδυναμία χειρισμού των καταστάσεων.
- Όταν «σβήσει το άστρο» ενός μεγάλου καλλιτέχνη ή δημιουργού ή διανοητή είτε γιατί το ταλέντο του τον πρόδωσε, είτε γιατί το κοινό δεν ανταποκρίνεται στο «κάλεσμά του», ειδικά αν έχει αφήσει πίσω του ένα αξιόλογο έργο, πρέπει να επιλέγει να μένει ψηλά στην εκτίμηση του κόσμου. Φέρνω στο νου μου τον Μάνο Χατζιδάκι, πόσο αθόρυβα «έφυγε» αφήνοντας πίσω του μια τεράστια κληρονομιά μουσική και «παιδευτική».
- Όταν ο δάσκαλος βρεθεί στη δύσκολη θέση να μην μπορεί να επιλύσει τις απορίες των μαθητών του είτε αυτές έχουν να κάνουν με το γνωστικό του αντικείμενο είτε ευρύτερα με θέματα που άπτονται της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από προσωπική πείρα έχω να καταθέσω το μέγεθος της απογοήτευσης των μαθητών μου όταν προσπαθώ να διαχειριστώ το θυμό τους, γιατί θα προτιμούσαν την ειλικρίνεια από την άστοχη ή επικριτική τοποθέτησή μας μπροστά στα μεγάλα τους ερωτηματικά! Κι ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε σήμερα απέναντί μας τους απαιτητικούς μαθητές που δεν περιμένουν από μας τους δασκάλους και την «αυθεντία» μας να δώσουμε λύση στα μεγάλα τους ερωτήματα, εφόσον οι «κρουνοί της γνώσης», ρέουν, πλέον άφθονα σε κάθε σπίτι. Οι νέοι είναι πρόθυμοι να συγχωρέσουν πολλά – και την ανεπάρκειά μας ακόμη – αρκεί να αισθανθούν ότι τους σεβόμαστε∙ και η σιωπή είναι μερικές φορές έντιμος σεβασμός.
- Όταν οι γονείς μένουμε άναυδοι μπροστά στη σκληρή κριτική των παιδιών μας μη μπορώντας να διαχειριστούμε τα καθημερινά λάθη και τόσες άλλες παραλείψεις στην ανατροφή και διαπαιδαγώγησή τους. Γιατί, πείτε μου, πόσες φορές δεν αλλάζετε κουβέντα ή κάνετε το ανόητο όταν το παιδί σας σας φέρνει προ των ευθυνών σας; Παρόλο που σ’ αυτή την περίπτωση η σιωπή θα μπορούσε να πάρει και την μορφή μιας ειλικρινούς συγγνώμης!
- Τέλος, όταν ο καθένας από μας αδιακρίτως ιδιότητας και ασχέτως ασκούμενων ρόλων αισθανθεί ότι είναι ανέτοιμος να υποστηρίξει τις θέσεις του, να προστατέψει αξιοπρεπώς το δίκιο του, να διαλεχθεί με όρους ευθύνης, να δικαιολογήσει τις πράξεις, τα λεγόμενα ή τις επιλογές του, να δικαιολογήσει αποποίηση ευθύνης, σφάλματα ή παραλείψεις στη δημόσια, κυρίως, ζωή του είναι προτιμότερο να επιδείξει σύνεση, αυτοκυριαρχία, φρόνηση και φρόνημα μαζί, να μη γλιστρήσει και με τη γλώσσα, ειδικά αν έχει «γλιστρήσει» με τις πράξεις του.
Ο δρόμος της σιωπής, όταν είναι αποτέλεσμα συνειδητής και ώριμης επιλογής, βοηθά το άτομο να κοιτάξει μέσα του, να στοχαστεί βαθύτερα, να κάνει έντιμη αυτοκριτική και να επανεκτιμήσει θέσεις, απόψεις, στάσεις ζωής και ευρύτερα τη βιοθεωρία του. Όμως ακόμη και δίκαιο να έχει, πάλι η εκούσια σιωπή κερδισμένο θα τον βγάλει. Ο ευρηματικός Σαίξπηρ έλεγε πως «η καλύτερη εκδίκηση είναι η σιωπή».
Και για να μην ξεχαστώ και φανώ ασυνεπής, όλοι εμείς που έχουμε ένα βήμα λόγου, μας ακούνε ή μας διαβάζουν άλλοι – ειδικά σήμερα που η τεχνολογία μας δίνει τόσα μετερίζια, για να ακουστεί ο λόγος μας – πρέπει να έχουμε τη σοφία να σιωπούμε αν δεν έχουμε κάτι αξιόλογο να πούμε, να είμαστε πρόθυμοι να ακούμε όποιον μας το επισημαίνει και να θεωρούμε ότι είναι τύχη αν κάποιος, που πραγματικά μας νοιάζεται, μας το πει εγκαίρως!
Βιβλιογραφία:
- Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Η σιωπή και ο λόγος
- Ε. Π. Παπανούτσου, Η κρίση του πολιτισμού μας
- Karen Hornen, Ο νευρωτικός άνθρωπος
* Ο Ηλίας Π. Φερεντίνος είναι φιλόλογος – συγγραφέας
[Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 78 του περιοδικού]