Αποτελεί σχεδόν μόνιμη επωδό στις μεγάλες εθνικές μας επετείους να τυγχάνουν το φως της δημοσιότητας ποικίλα αναθέματα περί ανιστόρητων μαθητών, συνήθως, αλλά και αδιάβαστων πολιτικών, τελευταίως. Με αφορμή άστοχες απαντήσεις των μαθητών για το εορταζόμενο κάθε φορά εθνικό έπος ή τους « αδιάβαστους» από την άλλη υπουργούς, όπως τεκμαίρεται από το περιεχόμενο των δηλώσεών τους για την εθνική γιορτή, αρχίζουν οι σχολιαστές των ηλεκτρονικών ΜΜΕ να «πετροβολούν» προς κάθε κατεύθυνση, για να στηλιτεύσουν μαθητές, εκπαιδευτικούς, πολιτικούς…
Όσον αφορά τους μαθητές – επιτρέψτε μου την επιείκεια – τους κατηγορούμε λίαν αυστηρώς, για την ιστορική τους απαιδευσία, ενώ δεν κάνουμε τόσο λόγο για τα απερίγραπτα κενά τους σε τόσα άλλα γνωστικά αντικείμενα! Αν υπήρχαν αντίστοιχες «επέτειοι» και οι μαθητές έπρεπε να εκφέρουν γνώμη περί γεωγραφίας ή βιολογίας ή χημείας ή γλώσσας, αληθινά φοβάμαι και να σκεφτώ το τι θα άκουγαν τα αυτιά των «πολύξερων» τηλεοπτικών και άλλων ερανιστών για τα «ατοπήματα» της πεφωτισμένης και από τους ιδίους φυσικά κοινής γνώμης! Όσο για τον/την δείνα ή τάδε υπουργό δεν πιστεύω ότι τίθεται ζήτημα ιστορικής απαιδευσίας. Ο κάθε υπουργός, έστω κι αν δε γνωρίζει σχετικά με μια επέτειο, έχει τόσους συμβούλους να του συνθέσουν ένα «διάγγελμα» ή μια «ανάρτηση» για τη «μέρα». Απλώς «πέφτει» θύμα της «μικροπολιτικής» αντιπαράθεσης! Και από τη στιγμή που οι έννοιες, οι αξίες και οι συμπεριφορές με πρώτο συνθετικό το μεγαλο- έχουν ανεπιστρεπτί εξοβελιστεί από τη ζωή μας είναι λογικό να ασχολούμαστε με ποταπά (εἰκός ἐστίν ἐντρυφᾶν εἰς ἀνουσίοις=είναι λογικό να ασχολούμαστε με ανοησίες).
Ας επανέλθω στην ανοίκεια αυστηρά βαλλόμενη μαθητική νεολαία για τις πολλές της γνωστικές ανεπάρκειες και δη τον ιστορικό της αναλφαβητισμό, για τον οποίο, τεχνηέντως βέβαια, υποκρύπτονται οι πραγματικοί υπαίτιοι. Πρώτα βέβαια χρειάζεται να προσδιορίσουμε ποιος θεωρείται ιστορικά «αλφάβητος»… Όποιος ξέρει όλους τους ήρωες της ελληνικής ιστορίας; Αυτός που θυμάται απ’ έξω μάχες, συνθήκες, πρωτόκολλα, πολέμους, εκστρατείες; Αυτός που μπορεί να σου πει ή να σου γράψει φαρσί πέντε σελίδες από την Ιστορία του σχολείου; Οι περισσότεροι, υποθέτω, με μια επιδερμική προσέγγιση θα απαντήσουν καταφατικά στα προηγούμενα.
Ωστόσο η ιστορική εγγραμματοσύνη έχει να κάνει με κάτι πιο ουσιαστικό, την εμπέδωση της «γραμμικότητας» στην Ιστορία, την ικανότητα δηλαδή να τοποθετούμε τα γεγονότα – έστω χονδρικά – στον χρόνο, να τα συσχετίζουμε με τη μορφή του αιτίου – αποτελέσματος και το πιο σημαντικό: την ευχέρεια να τα επικαιροποιούμε, να διαπιστώνουμε τις σημερινές τους αποχρώσεις ή επαναλήψεις, να καταλαβαίνουμε σε τί και πώς μας αφορούν και μέσω αυτών να ερμηνεύουμε, να εξηγούμε, επομένως να παρακολουθούμε τη σύγχρονη πραγματικότητα. Κοντολογίς να γινόμαστε ενεργοί πολίτες, ενσυνείδητοι κριτές για τα σημερινά τεκταινόμενα! Να συμβαίνει δηλαδή αυτό που έλεγε ο μεγάλος Θουκυδίδης, να αποκτά κανείς την πολιτική του ιδιότητα αποποιούμενος, τουλάχιστον για σήμερα, την «καταναλωτική» του δεύτερη φύση… Με το σκεπτικό αυτό λοιπόν οι περισσότεροι είμαστε, τουλάχιστον λειτουργικά, και ιστορικά αναλφάβητοι.
Αυτή τη διάσταση της ιστορικής εκπαίδευσης φαίνεται πως, ως σ’ ένα βαθμό τουλάχιστον, δεν καταφέρνουμε να υπηρετήσουμε! Αν οι «καμεράνθρωποι» που γυροφέρνουν στα στέκια της νεολαίας και σταχυολογούν τις επιτηδευμένα άστοχες απαντήσεις των νεαρών αμφισβητιών, για να τις χρησιμοποιούν ως βάση των συλλογισμών τους ή αν οι ηλεκτρονικοί σχολιαστές έμπαιναν στις σχολικές αίθουσες, θα έμεναν άναυδοι… με τη μοναδική ικανότητα των μαθητών να αποστηθίζουν γεγονότα, να σου λένε για τους «Μεγάλους» της Ιστορίας, να γράφουν τέλεια στα διαγωνίσματα, να αριστεύουν στις πανελλήνιες και τον Σεπτέμβρη να μη θυμούνται τι διάβασαν μόλις τρεις μήνες πριν! Η εύκολη κριτική προς τους εκπαιδευτικούς είναι – τουλάχιστον για την πλειοψηφία αυτών – άστοχη! Οι εκπαιδευτικοί με τα μέσα που διαθέτουν πασχίζουν να μάθουν τα παιδιά αξιοποιώντας και νέες μεθόδους και τις σύγχρονες τεχνολογίες. Επιτρέψτε μου ν’ ανοίξω μια παρένθεση και να σας αφηγηθώ ένα παράδειγμα από τη «μαθητεία» του μικρού μου γιου στο σχολείο του. Η κυρία του, για να κάνει πιο ελκυστική την Ιστορία και τον αποικισμό της αρχαϊκής εποχής (για έναν μαθητή δ΄ δημοτικού !) του παραθέτει σκίτσο με τον διάλογο:
- Μάνα, φεύγω για αποικία…
- Κάνε αναπάντητη, παιδί μου, μόλις φτάσεις…
Τι άλλο να σου κάνει ένας δάσκαλος!!!
Θα κλείσω με δυο επισημάνσεις που έχουν να κάνουν με την ιδιόμορφη ελληνική πραγματικότητα και, κατά τη γνώμη μου, αποτελούν τη ρίζα του όλου προβλήματος. Δεν εμπεδώσαμε ποτέ, σε επαρκή βαθμό τουλάχιστον, ότι όλος ο εκπαιδευτικός μηχανισμός κινείται γύρω από τη «δυναστεία» των εξετάσεων! Πώς εξεταζόταν μέχρι το 1998 η Ιστορία; Έξι ή εννιά ερωτήσεις αποστήθισης ή τέσσερα θέματα κατεβατά! Το πολύ – πολύ κάποιο συνδυαστικό! Μετά το 1998 προστέθηκαν και οι πηγές, αλλά η αποστήθιση, κατά το ήμισυ τουλάχιστον, παραμένει βασικός άξονας. Έτσι ο προσανατολισμός του μαθήματος κατευθύνεται σ’ αυτό το ατελέσφορο πλαίσιο! Ακούω τις μητέρες το πρωί να συνοδεύουν τα παιδιά τους μέχρι την είσοδο του σχολείου και να λένε απ’ έξω την Ιστορία στον «Γιωργάκη» ή την «Καιτούλα»!!! Μήπως ξεχάσουν κάτι μέχρι το μεσημέρι…τουλάχιστον…
Γιατί να μη δίνουμε στα παιδιά έτοιμη την Ηροδότεια ή Θουκυδίδεια αφήγηση; Γιατί να μην τους περιγράφουμε πώς έγινε η μάχη του Βατερλώ, να τους παραθέτουμε το περιεχόμενο της Συνθήκης του Λονδίνου και ύστερα να τα ρωτάμε το πώς και το γιατί; Να τους εθίζουμε να κατανοούν, να κρίνουν, να ερμηνεύουν τα γεγονότα και αυτό φυσικά να αρχίσει από το δημοτικό; Να απαντήσουν δηλαδή σε τι δεν έπραξαν σωστά οι πρωταγωνιστές, τι θα ’πρεπε να κάνουν και δεν το επέλεξαν; Ποιες παράμετροι συνέβαλαν στην πρόκληση ενός πολέμου ή την επίτευξη της ειρήνης; Ποιος ο ρόλος της πολιτικής και των πολιτικών; Κι όλα αυτά πού, πώς, γιατί συμβαίνουν, αν συμβαίνουν, σήμερα; Αν αυτό ήταν η βάση της διδαχής του μαθήματος και του τρόπου εξέτασής του, υποψιάζομαι πως θα άλλαζαν πολλά και στη στάση των παιδιών απέναντι στο μάθημα, πολλά και στους «καρπούς» της γνώσης τους. Όσο, όμως, η Ιστορία αντιμετωπίζεται ως μύθος και «λεξικό συνθηκών ή πρωτόκολλων», οι μαθητές θα ταλαιπωρούνται, θα αντιπαθούν το μάθημα και δε θα αντιλαμβάνονται τη διαχρονική του αξία, θα αδιαφορούν επιτέλους!
Και έρχομαι στο δεύτερο ζήτημα! Πιστεύω ότι οι ιθύνοντες της εκπαίδευσης και οι «εφημερεύοντες» ιστορικοί έχουν αντιληφθεί όλα τα προηγούμενα και όχι λίγες φορές προειδοποιούν και δοκιμάζουν∙ προσκρούουν, ωστόσο, στις δικαιολογίες του τύπου: πώς θα βαθμολογηθεί ο μαθητής; Πώς θα διασφαλίσουμε την αντικειμενικότητα; Εδώ φυσικά έχουμε μερίδιο ευθύνης και οι εκπαιδευτικοί! Αναμφίβολα είναι τελείως διαφορετικό να διορθώνει ο εκπαιδευτικός συγκεκριμένες πληροφορίες μετρώντας καμιά φορά και το «και» κι άλλο κείμενα κρίσης του παιδιού, συνθέσεις προβληματισμού και ποικίλων προσεγγίσεων!
Θέλω να πιστεύω όμως ότι και αυτό το θέμα μάλλον περισσότερο είναι ένας μύθος! Υπάρχουν σίγουρα μέτρα και σταθμά και οι ειδικοί της εκπαίδευσης μπορούν να τα ενεργοποιήσουν και φυσικά να διδάξουν την εφαρμογή τους! Δεν είναι απαραίτητο η αξιολόγηση στο μάθημα να αποδοθεί αριθμητά με 5, 6, … 15, 16 κ.λπ. αλλά πάνω ή κάτω από τη βάση, με άλλη τέλος πάντων κλίμακα, με διαφορετική φιλοσοφία και αντίληψη…
Όσο όμως προσεγγίζουμε το θέμα με σαρδανάπαλες κριτικές και αναθέματα κατά πάντων, σίγουρα θα πληθαίνουν οι ιστορικά άσχετοι μαθητές και οι «αδιάβαστοι» υπουργοί…
* ο Ηλίας Π. Φερεντίνος είναι φιλόλογος – συγγραφέας
Βιβλιογραφία:
- HasbandsChris, Τι σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας, Γλώσσα, Ιδέες και Νοήματα
- Βεντούρα Λ. – Κουλούρη Χρ., Η διδασκαλία τη Ιστορίας στη Δυτική Ευρώπη, Σεμινάριο 17 της ΠΕΦ
- BlochMarc, Απολογία για την Ιστορία (το επάγγελμα του ιστορικού)
[Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 91 του περιοδικού]