Ο διαπρεπής αυστριακός φιλόσοφος Καρλ Πόππερ σε μια παλιότερη διάλεξή του προέβη σε μία «αιρετική» για την κοινή συνείδηση διαπίστωση δηλώνοντας ότι «ο κόσμος μας είναι ο καλύτερος που έχει υπάρξει ποτέ στην Ιστορία». Αν και παραδέχτηκε ότι υπάρχει και πολλή ασχήμια γύρω μας, χαρακτήρισε ως γενική μεμψιμοιρία τη φιλοσοφία των καιρών, ότι δηλαδή ζούμε σ’ έναν «κακό κόσμο».
Ανήκοντας στους απαισιόδοξους προσπάθησα να «αφουγκραστώ» πιο καθαρά τον προβληματισμό του μεγάλου διανοητή προσδοκώντας τον τίτλο ενός «καλού ιχνηλάτη». Ευελπιστώ και στη δική σας συγκατάνευση.
Είναι αλήθεια ότι γονείς και δάσκαλοι στην προσπάθειά μας να προστατεύσουμε (;) τα παιδιά μας από υπαρκτούς ή πιθανούς κινδύνους έχουμε την τάση να μεγαλοποιούμε τις δυσκολίες δίνοντας έμφαση στα τρωτά του κόσμου μας… Έτσι μεγαλώνουμε τη νέα γενιά με μια μυωπική περισσότερο φιλοσοφία για τη ζωή: να αντιμετωπίζουν με προκατάληψη τη σύγχρονη κοινωνία τόσο ως προς τις δυνατότητές της, όσο και ως προς τις προοπτικές της.
Αλήθεια είναι επίσης ότι ένας ψύχραιμος – νηφάλιος παρατηρητής του καιρού μας θα μπορούσε εύκολα να συμπληρώσει έναν κατάλογο, που θα φιλοξενεί τα δεινά που μας κληροδότησαν η ανεξέλεγκτη και φρενήρης τεχνολογική εξέλιξη και άλλες παθογένειες με υψηλές μάλιστα τιμές στη βία, στις ανισότητες, στη μοναξιά, στην αλλοτρίωση…
Αλλά ας προβληματιστούμε αν ένας αντίστοιχος κατάλογος με τα δεινά «του παλιού κόσμου», τον οποίο οι πλείστοι εξ ημών συχνά εξιδανικεύουμε, θα ήταν μικρότερος ή λιγότερο δυσάρεστος από τον σημερινό: ανελευθερία, καταπίεση, σκοταδισμός, αντιμετώπιση των ανθρώπων ως πραγμάτων (βλέπε θέση της γυναίκας, τη δουλεία κ.τ.τ.), υψηλή θνησιμότητα, γεμάτη στερήσεις ζωή για την πλειοψηφία, ώστε να έχουν οι λίγοι τα πάντα με αφθονία… Όσο κι αν θέλουμε να παραβλέψουμε ή και να εθελοτυφλήσουμε ακόμα, το βάρος της ζυγαριάς θα γείρει προς το παρελθόν.
Το ουσιωδέστερο νομίζω είναι η ενάργεια των κριτηρίων για την αξιολόγηση των πραγμάτων. Ο αυστριακός διανοητής, υποψιάζομαι, έκανε την επισήμανσή του για να καταδείξει αυτό ακριβώς: Η ζωή δεν είναι θεατρική παράσταση να την αντιμετωπίζουμε ως «κριτικοί της τέχνης», αλλά μια συνεχής προσπάθεια επίλυσης προβλημάτων και διόρθωσης λαθών στην οποία όλοι έχουμε κάποιο ρόλο, μικρό ή μεγάλο! Και σ’ αυτό το θέμα ο σύγχρονος κόσμος μπορεί να αισθάνεται ασυζητητί δικαιωμένος.
Δύο τρία τέτοια ακανθώδη προβλήματα να παραθέσει κανείς που έχουν διευθετηθεί – έστω και με ασυμμετρίες – είναι αρκετά να δικαιώσουν την αισιοδοξία του φιλοσόφου: Αν η επιλογή της δημοκρατικής διακυβέρνησης ως αφετηρίας για την ανθρωπιστική επανάσταση των δύο τελευταίων αιώνων, που επέφερε την κατοχύρωση πολλών ανθρώπινων δικαιωμάτων και άνοιξε τον δρόμο της ελευθερίας για εκατομμύρια ενοίκους του πλανήτη, δεν είναι διόρθωση προαιώνιων λαθών και «ψιμύθιο» ομορφιάς του κόσμου, τότε τι είναι;
Αν η αναγνώριση της ισότητας των δύο φύλων, η απαγόρευση της σωματικής βίας εις βάρος των παιδιών, η κατάργηση της δουλείας, των βασανιστηρίων ή τα μοναδικά θαύματα της επιστήμης και της τεχνικής, που εκμηδένισαν τις αποστάσεις, μείωσαν τον ανθρώπινο πόνο και περιόρισαν τη δυστυχία, δεν είναι μια απαστράπτουσα όψη της ομορφιάς του κόσμου μας, τότε τι είναι;
Αυτό που πρέπει να καταλογίσουμε στο σημερινό άνθρωπο είναι η απρονοησία ή η διστακτικότητα, για να διορθώσει ταχέως τα λάθη που δημιουργεί εκ των πραγμάτων η ανάπτυξη π.χ. η οικολογική ανισορροπία. Εκ των πραγμάτων η απότομη πρόοδος σ’ έναν τομέα προκαλεί κάποιες αρρυθμίες στην ισορροπία του συνόλου. Σίγουρα, όμως, χτίζει την ομορφιά του κόσμου μας σήμερα η ελευθερία των πολλών και όχι η δεσποτεία των λίγων, η πρόσβαση στη γνώση της πλειοψηφίας, η κατακραυγή και η δημόσια καταδίκη κάθε προκλητικής και αυθαίρετης αδικίας. Τι πιο όμορφο από το να ενώνουμε τη φωνή μας – και με τη βοήθεια της τεχνολογίας – για να διατρανώσουμε το αίτημά μας για δικαιοσύνη; Τι πιο γενναίο και θαρραλέο από να αναγνωρίζουμε τα εγκλήματα εις βάρος των αδυνάτων, αντί να τα σκεπάζουμε με περισσή υποκρισία ή να τα ανεχόμαστε από τον φόβο μιας ανάλογης – «ίδιας» τιμωρίας;
Υπάρχει λοιπόν και «η άλλη πλευρά», για να ερμηνεύουμε και να αξιολογούμε το καθετί και είναι συναρπαστικό και ωφέλιμο μαζί να επαναπροσδιορίζουμε τη στάση μας σε όλα τα θέματα αντί να μετατρέπουμε τη μεμψιμοιρία σε οδηγό ζωής. Είμαι βέβαιος ότι σε όσα προανέφερα πως μπορεί να αντιπαρατεθεί ισχυρός αντίλογος, αλλά θέλω να πιστεύω ότι σ’ ένα πράγμα θα είμαστε όλοι λίαν συγκαταβατικοί: ηθικά τουλάχιστον έχουμε γίνει καλύτεροι ή μάλλον γενναιότεροι – ενοχλούμαστε από το κακό, αντιδρούμε, διεκδικούμε άλλοτε σθεναρά άλλοτε υποτονικά την αποκατάσταση της ηθικής τάξης… και σ’ αυτό ο Popperδικαιώνεται…
* ο Ηλίας Π. Φερεντίνος είναι φιλόλογος – συγγραφέας
Βιβλιογραφία:
- Πόππερ Καρλ, Η ζωή είναι επίλυση προβλημάτων
- Αλκυόνη Παπαδάκη, Θα ξανάρθουν τα χελιδόνια
- Ε. Παπανούτσος, Τα μέτρα της εποχής
[Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 94 του περιοδικού]